در قرآن در موارد مختلفی و با معانی مختلفی از عنوان فتنه استفاده شده است:
و با آنان بجنگید تا فتنه‌اى بر جاى نماند و دین یکسره از آن خدا گردد پس اگر بازایستند قطعا خدا به آنچه انجام می دهند بیناست[۲]
و بدانید که اموال و فرزندان شما فتنه هستند و خداست که نزد او پاداشى بزرگ است[۳]
امام علی درباره فتنه گفته‌است:
در فتنه ها مانند شتر دو ساله باش که نه پشتی دارد تا دیگران از او سواری بگیرند و نه پستانی دارد تا دیگران از او شیری بدوشند.(تاکید بر اینکه باید موضع خود را مشخص کند تا دیگران از او استفاده سوء نکنند.)[۴]
با احتیاط و بصیرت گام بردارید، به هنگام برخاستن گرد و غبار حادثه‌هایی که نمیتوان به درستی واقع آن را درک کرد و در هم پیچیدن فتنه‌ها به هنگام تولد نوزاد آن و آشکارشدن باطن آن و برقرارشدن قطب و مدار آسیای آن؛ فتنه‌هایی که از مراحل ناپیدا آغاز میشوند و به مرحله شدید و روشن می‌رسند. رشد آنها مانند رشد نوجوان و آثار آن مانند آثار سنگ سخت و محکم است. ستمکاران آن را با پیمان‌هایی که دارند از یکدیگر ارث میبرند.[۵]
انحراف به راست و چپ مایه گمراهی است و راه وسط و مستقیم همان جاده حق است و قرآن و آثار نبوت بر همین راه است.[۶]
در روایت‌های اسلامی آمده استː در زمانی که حضرت بقیه الله قیام میکنند و جهان پر از عدل و داد میشود هم حضرت به دست یک نفر به شهادت می‌رسد این یعنی در آن زمان هم فتنه و جنگ ادامه دارد.[۷]
فتنه معنایش این است که یک عده‌ای بیایند با ظاهرِ دوست و باطنِ دشمن وارد میدان شوند، فضا را غبارآلود کنند؛ در این فضای غبارآلود، دشمنِ صریح بتواند چهرۀ خودش را پنهان کند، وارد میدان شود و ضربه بزند. اینی که امیرالمؤمنین فرمود: «سرچشمه فتنه ها پیروی کردن از هوی و هوسهای آلوده و احکام و قوانین مجعولی و اختراعی است.[۸]»؛ اگر باطل، عریان و خالص بیاید، کسانی که دنبال شناختن حق هستند، امر برایشان مشتبه نمیشود؛ میفهمند این باطل است. « اگر باطل از آمیزش با حق خالص مى شد راه بر حق جویان پوشیده نمى ماند.[۹]»؛ حق هم اگر چنانچه بدون پیرایه بیاید توی میدان، معاند دیگر نمیتواند حق را متهم کند به حق نبودن. بعد میفرماید: «و لیکن یؤخذ من هذا ضغث و من ذاک ضغث فیمزجان»؛ فتنه‌گر یک تکه حق، یک تکه باطل را میگیرد، اینها را با هم مخلوط میکند، در کنار هم میگذارد؛ «فحینئذ یشتبه الحقّ علی اولیائه»؛ آن وقت کسانی که دنبال حقند، آنها هم برایشان امر مشتبه میشود.[۱۰]
دیدگاهی به فتنه در حدیثی از امام جواد علیه السلام
دنیاطلبان برای اینکه به مقاصد خودشان برسند، در جامعه فتنه ایجاد میکنند؛ جنگها، تبلیغات دروغین، سیاست‌بازیهای ناجوانمردانه؛ اینها ناشی از همین دنیاطلبیهاست. در محیط فتنه - محیط فتنه به معنای محیط غبارآلود است - و وقتی فتنه در جامعه‌ای به وجود آمد، فضای ذهنی مردم مثل محیطِ غبارآلود و مه‌آلود است که گاهی انسان نمیتواند دو متری خودش را هم ببیند. یک چنین وضعی به وجود می‌آید. در یک چنین وضعیتی است که خیلیها اشتباه میکنند، بصیرتشان را از دست میدهند. تعصبهای بیخود، عصبیتهای جاهلی در چنین فضائی رشد پیدا میکند. آن وقت میبینید محور دنیاطلبانند، اما یک عده کسانی که اهل دنیا هم نیستند، به خاطر فتنه در جهت هدفهای آنها حرکت میکنند؛ وضع دنیا اینجور میشود.[۱۱]
