بصیرت از دیدگاه قرآن 2
تاریخ تمدن های بزرگ بشری سرشار از سرگذشت های زشت و زیبا و خوب و بدی است از پادشاهان و انسان‌های گذشته که هر کدام با تفکری در عالم هستی زیسته اند و ادامه حیات را برای نسل بعدی خویش به ارمغان آورده اند. تاریخ این دستاورد عظیم بشری، بعد از گذشت قرن های متمادی هنوز درس عبرتی برای بشریت فتنه جو و فتنه خیز نشده است. آن ها که با زیرکی فتنه های فتنه گران را شناخته اند و ازپس آن برآمده اند چه بسا سعادت اخروی و حتی دنیوی را نصیب خود کرده اند. اما شناخت همین فتنه ها کار آسان و راحتی نیست و نیاز به کوشش و نگرش عمیقی نسبت به حوادث زمانه دارند.
فتنه از منظر قران
فتنه درقرآن کریم به چند معنی مختلف به کار رفته است که البته همه این معانی منفی نیستند. اینجاست که باید هوشیار بود و با شناخت تعریف دقیق فتنه، خوب و بد را تشخیص داد.
الف) فتنه آزمونی برای بشر
در بعضی از آیات قرآن کریم مثل آیه‌ی 28 سوره انفال آمده است: « و بدانید که اموال و اولادتان مایه آزمون شما هستند و پاداش سترگ نزد خداوند است.» و یا در آیه 71 سوره مائده آمده است: « و گمان برند که آزمونی در کار نخواهد بود، لذا هوش و گوششان را از دست دادند...»
در هر دو این آیات همانطور که از ترجمه آن به دست آمد فتنه به معنای امتحان و آزمون و دنیا محل آزمایش است . خداوند گاه با قدرت و مال و گاه با فرزند انسان را می آزماید .
ب) فتنه عامل نفاق
و در آنجا که قرآن می گوید:«اگر همراه شما رهسپار می شدند جز فتنه و فساد برای شما به بار نمی آورند، و در میان شما رخنه می کردند و در حق شما فتنه جویی می کردند، و در میان شما جاسوسانی دارند، و خداوند به احوال ستمگران آگاه است» از فتنه به نفاق و اختلاف یاد شده است.
پس درمجموع این آیات فتنه به دو معنی متفاوت به کار رفته است: نفاق، و آزمایش؛ که شناخت آن ها هوشیاری و ذکاوت به خصوصی می طلبد که به تعبیری بصیرت نام گرفته است.
بصیرت نور باطنی
قران کریم مستقیم و غیر مستقیم از بصیرت سخن به میان آورده است و گاه تذکراتی که به انسان می دهد نه تنها دانایی می طلبد، بلکه عمل خالص و سنجیده می خواهد.
واژه بصیرت که دو بار در قران به کار برده شده است به معانی دانایی، زیرکی، بینایی، بینایی دل، هوشیاری و یقین آمده ومشتقات بصر نیز 148 بار تکرار شده است.
از نظر اهل معرفت، بصیرت نیروی باطنی است که از نور الهی نشأت گرفته و از پرتو شعاع آن صاحبان بصیرت به حقیقت اشیا دست می یابند و بصر مثل چشم برای نفس است و بین بصر که نور ظاهری و بصیرت که نور باطنی است، تفاوت بسیار می باشد و چنانچه نور باطنی از بالقوه بودن به فعلیت برسد، شهود همه چیز امکان خواهد داشت.
قرآن در آیه 25 سوره نور آنجا که می گوید: ... نور على نور یهدى اللَّه لنوره من یشا... (روشنی بر روی روشنی بخشد و خدا هر که را بخواهد هدایت می کند.) بیان می کند؛ تا نور الهی ساطع نگردد و بردل سالک نتابد، نور حقیقی بر او آشکارنگشته وبه بصیرت نمی رسد.
آیات 26 سوره رعد و 72 سوره قصص، بصیرت را عامل رسیدن به توحید و شناخت واقعی خداوند می دانند.
بینش انسان از دید قرآن
از نظر قرآن بینش انسان به دوسته تقسیم می شود: دسته اول افرادی هستند که همین چند صباح دنیا را جلوی چشم خود می بینند و دسته دوم کسانی هستند که همه مسائل را جامع می بینند و نتیجه اخروی و دنیوی مسایل را باهم می نگرند.
عقل پیامبر درونی بشریت
در یافتن بصیرت، دانایی شرط لازم است اما به تنهایی کافی نیست. فرد بصیر، دانا و تواناست یعنی به علمی که با تلاش و کوشش به دست آورده است؛ عمل می کند.
عقل در اینجا به کمک دانایی آمده است و مانند رسول درونی به فطرت بیدار آدمی انگیزه می دهد و چه بسیار عالمان بی بصیرت که مایه فساد در جامعه می شوند.
در واقع بصیرت در فرهنگ قرآنی، بینایی به خصوصی است که به اشخاص امکان واکنش مناسب در برابر اطلاعات و نشانه ها را می دهد.
برای به دست آمدن این بصیرت شرایطی لازم است تا در پرتو آن بتوان عقل را به کار انداخت و در شرایط حساس به یاری آن شتافت. توبه، خردورزی، همنیشی با علما، ذکر خدا از نظر یقینی و ظاهری، ارتباط با خدا و مهم تر از همه پرهیز از هوای نفس و تقواست که بصیرت آدمی را افزایش می دهد.
