بازخوانی مدیریت رهبر معظم انقلاب در مهار فتنه ۸۸ ؛1

 

اگر شخص اول یک کشور نتواند به درستی شرایط بحرانی را مدیریت کند٬ قطعا چنین شرایطی تبعات جبران ناپذیری بر کشور تحمیل خواهد کرد.

به گزارش خبرگزاری تسنیم به نقل از پایگاه پژوهشی مرکز اسناد انقلاب اسلامی، یکی از بحران های گسترده که هزینه‌های زیادی به نظام تحمیل کرد،حوادث مربوط به سال 1388 بود. ظاهر این رویداد تاریخی، اعتراض به نتیجه انتخابات ریاست جمهوری با ادعای واهی تقلب بدون هیچ گونه دلیل و مدرک محکمه‌پسند بود که با استفاده از روش‌های غیرقانونی و کشاندن اعتراضات به سطح خیابان‌ها به وقوع پیوست ولی عملا براندازی نظام و مقابله با جمهوری اسلامی در دستور کار مخالفین داخلی و معاندین خارجی قرار گرفت.

این حوادث با برخورداری از شرایط و ویژگی‌های منحصر به فرد، یکی از پیچیده‌ترین شرایط سه دهه گذشته انقلاب اسلامی را به خود اختصاص داد و به واسطه آن بسیاری از ظرفیت‌ها و واقعیت‌های جمهوری اسلامی محک خورد و به آزمون گذاشته شد.

در چنین شرایطی٬ نقش رهبری یک نظام٬ از اهمیت بسزایی برخوردار است؛ اگر شخص اول یک کشور نتواند به درستی شرایط بحرانی را مدیریت کند٬ قطعا چنین شرایطی تبعات جبران ناپذیری بر کشور تحمیل خواهد کرد. پس از گذشت 6 سال از فتنه و هویدا شدن ابعاد مخفی این جریان٬ بررسی نقش مدیریتی مدبرانه مقام معظم رهبری در فتنه 88 امری قابل تامل است؛ چرا که این حادثه، ویژگی ها و ظرفیت‌های علمی،فقهی، راهبردی و مدیریتی مقام معظم رهبری را به دلیل بزرگی و عمق بحران، بیش از سایر حوادث آشکار کرد و از این جهت می‌تواند الگوی مناسبی برای عملکرد مدیران و مسئولان در سطوح مختلف نظام قرار گیرد.

از سویی، پس از کنکاش در آنچه به عنوان بنیانهای نظری مدیریت بحران شناخته شد، ضروریست که بستر تحقق و اجرای آن را نیز بازنگری نمود. چرا که میزان کارآمدی و تاثیر مولفه های مدیریت بحران در یک نظام در صحنه عمل است که مشخص می گردد. در این گزارش به برخی از زوایای مدیریتی رهبر انقلاب، در فتنه 88 اشاره شده است.

مدیریت صورت گرفته از سوی مقام معظم رهبری در بحران انتخابات 1388 ٬ ویژگی منحصر به فرد دیگری دارد که همانا انطباق آن بر ارزش های اساسی و اهداف بنیادین دین مبین اسلام است. در بعد ظاهری، بهره گیری به جا و هوشمندانه معظم له از مفاهیم دینی مرتبط و کلید واژه هایی چون «فتنه»، «بصیرت»،«صبر»، «انصاف»، «امتحان عظیم»، «پرهیز از تهمت»، «مراقبت در گفتار» و... همچنین بازخوانی قرینه‌های تاریخی صدر اسلام شاهدی بر این مدعا بوده، علاوه بر آنکه اندک دقتی در روح بیانات و باطن شیوه‌های به کار بسته، نشانه‌هایی از همگرایی کامل با آموزه‌های وحیانی کتاب و سنت اسلامی مشاهده می‌گردد.

بازخوانی بیانات، هشدارها و اقدامات مقام معظم رهبری در بزنگاه‌های سیاسی این دوره گویای ظرافت و دقت لازم صورت گرفته در مراحل مختلف رویارویی با بحران است که تابع سلسله مراتب تعیین شده در قاعده امر به معروف و نهی از منکر می‌باشد. اگر برای ضرورت امر به معروف و نهی از منکر در دین اسلام سه مرحله تقسیم بندی رویارویی فرهنگی، سیاسی و نظامی قائل شویم در رفتار و سلوک مدیریتی رهبری نیز سه مرحله مشابه در مواجهه با بحران 1388 قابل تمییز است.

در این گزارش، نقش مقام معظم رهبری در مدیریت بحران حوادث پس از انتخابات دوره دهم ریاست جمهوری در سطح سیاست گذاری و هدایت راهبردی، مورد بررسی قرار می گیرد.

سیاست گذاری و هدایت راهبردی

اگر چه نقش و جایگاه رهبری انقلاب به عنوان موثرترین کنشگر عرصه بحران 88، از ابعاد مختلف قابل بررسی است، اما این نقش ابتدا در مقام سیاستگذاری و هدایت راهبردی از منظر کاربست تمهیداتی برای پرهیز و پیشگیری از وقوع بحران مورد واکاوی قرار می گیرد. یکی از دو تعریف عمده قابل تفکیک و شناسایی، در مورد فرآیندی که ما آن را مدیریت بحران می‌نامیم، تحلیل‌ها و تعاریفی است که به فرآیند تدبیر بر وضعیت زمانی قبل از بروز و رخداد بحران متمرکز می‌گردد.

در این دسته بندی، مدیریت بحران فرآیندی محسوب می‌شود که در آن تدبیرگران با شناسایی وجوه مشترک و تشابه بحران‌ها به نقاط قابل اتکاء و علائم قابل تعمیم دست می‌یابند. لذا با بروز نشانه‌های بحران، از وقوع این پدیده جلوگیری و با آن مقابله می‌کند. بر مبنای این الگو، هرچند که هیچ بحرانی دقیقاً مشابه بحران‌های دیگر نیست، با این وجود، تشابهات قابل توجهی بین آنها وجود دارد که کشف و درک این تشابهات کلیدی جهت برنامه‌ریزی برای ممانعت از ظهور بحران، محور اصلی مدیریت بحران قرار می‌گیرد.

همسو با همین فضا، کریتنر نیز با رویکردی پیشگیرانه که ناظر بر تدبیر بحران در یک سازمان می‌باشد، معتقد است: «مدیریت بحران عبارت است از پیش‌بینی و تدارک و آمادگی برای رویارویی با رویدادهایی که بقاء و حیات سازمان را تهدید می‌کند.»

در هر حال در رویکرد مبتنی بر وضعیت زمانی قبل از بروز بحران، مدیریت بحران در کارکرد دوگانه پیش‌بینی و پیشگیری از بحران، تجلی می‌یابد.
اگرچه در جای جای مسیر پر فراز و نشیب مدیریت مقام معظم رهبری در بحران انتخابات ریاست جمهوری 1388 ردپایی از سیاست‌گذاری و هدایت راهبردی معظم‌له دیده می‌شود، اینگونه راهبردهای مدیریتی رهبر انقلاب در این حوادث، تحت 14 عنوان مورد بررسی و توجه قرار می گیرد. از این چهارده راهبرد که مرتبط با بخش اول فرضیه یعنی سیاستگذاری و هدایت راهبردی معظم له احصاء و دسته بندی می گردد، 6 راهبرد اول که پیش از دوره گسترش بحران و به اصطلاح در دوره پیدایش(دوره ماقبل بحران) اتخاذ شده، ناظر بر پیشگیری از بحران بوده و 8 راهبرد دیگر در چارچوب دیگر اصول مدیریت بحران، قابل تحلیل است.

به هرحال در نگاه کلی، از ماهها قبل از برگزاری انتخابات تا روز برگزاری آن در 22 خرداد 1388 و همچنین در مواقع مختلف پس از آن، شاخص ترین و مهم ترین گزینه های مدیریتی رهبر معظم انقلاب، به شرح ذیل دسته بندی می گردد.

*تعیین و تبیین خطوط کلی

تا پیش از برگزاری انتخابات در 22 خرداد 1388، همچون انتخابات گذشته، مقام معظم رهبری با تعیین خطوط کلی، خواست ها و مطالبات اساسی جامعه اسلامی را متذکر شده، شرایط و ویژگی های کلی گزینه اصلح در مسیر انقلاب و اهداف و آرمان های آن را بیان فرمودند. نگاهی به پیشینه این موضوع نشان می دهد شکل گیری فضای عدالت خواهی و مبارزه با فساد و تجمل گرایی در آستانه انتخابات 1384، به حق محصول به راه انداختن این گفتمان از سوی مقام معظم رهبری در سال های پیش از آن بود. در دوره ای که مدعیان اصلاحات فقط شعار اصلاح سر می دادند و به جای پرداختن به اصلاحات واقعی، با طرح مسائل حاشیه ای و انحرافی در مسیر ضد اصلاح گام برمی داشتند، ایشان در موضع گیری های مختلف بر اصلاحات واقعی همچون مسئله عدالت، مبارزه با فقر و فساد و تبعیض تاکید کرده و این امور را به مطالبات اصلی مردم در انتخابات- که در جمهوری اسلامی، همانا مظهر اراده مردمی در  تعیین سرنوشت خویش بوده است- تبدیل نمودند. این نقش بی بدیل در انتخابات نهم ریاست جمهوری در سال 1384 خود را آشکار ساخت.

در انتخابات سال 88 نیز مقام معظم رهبری دو محور گفتمانی را به موازات یکدیگر پیش می بردند؛ یکی موضوع «سیرت و صورت» انقلاب که بیشتر ناظر به صیانت از اصول و مبانی انقلاب بود و دیگری محور «پیشرفت و عدالت» توامان در دهه چهارم به عنوان گفتمان آینده ساز کشور. اگرچه ایشان برای اولین بار مسئله صورت و سیرت انقلاب را در دیدار مجلس خبرگان به صورت اجمالی بیان کردند اما سخنرانی ایشان در دانشگاه علم و صنعت(24/9/1387) را باید مبدا چنین گفتمانی دانست. در این سخنرانی، ایشان جمهوری اسلامی را به دو بعد «ساخت حقیقی» و «ساخت حقوقی» تقسیم کردند و صیانت از ساخت حقیقی یا سیرت نظام که جهت گیری های اصولی انقلاب را در بر می گرفت را اساس کار دانستند. ایشان در این سخنرانی، بار دیگر گفتمان انقلاب را بازخوانی کردند و مولفه‌های اصلی و کلیدی این گفتمان را به عنوان سیرت انقلاب و ساخت درونی و حقیقی جمهوری اسلامی تبیین نمودند.

انتخاب دهه چهارم به عنوان دهه گفتمان «پیشرفت و عدالت» نیز محور دیگر این گفتمان سازی بود که مبداء آن سخنرانی اول فروردین 87 در مشهد بود که جهت‌گیری نظام در دهه آینده را روشن و مشخص می‌کرد.

ایشان در ابتدای سال 88 نیز به صورت مبسوط به شعار دهه چهارم پرداختند و خطوط اصلی در این باره را تبیین فرمودند. معظم‌له همچنین در دیدار با دانشجویان دانشگاه‌های کردستان در اردیبهشت سال 88 نیز زوایای دیگری از گفتمان را طرح کردند که در جهت دادن به مطالبات و تقاضاهای اجتماعی نقش آفرین و موثر بود.

معرفی شاخص‎های انتخابات سالم، توصیه به حضور گسترده در انتخابات، معرفی شاخص‎های فرد اصلح جهت کاهش سردرگمی مردم، دعوت به حفظ اخلاق انتخاباتی (برحذر داشتن از مجادله و تهمت)، تأکید بر شناخت بیشتر مردم نسبت به برخی جناح‎بندی‎ها از جمله این اقدامات بود.

*تاکید بر اصل مشارکت در انتخابات

همواره یکی از سیاست های کلی نظام و مقام معظم رهبری در انتخاباتهای مختلف، حضور و مشارکت حداکثری بوده که با تدبیر و تاکید مقام معظم رهبری، شاهد رکورد شکنی مشارکت 85 درصدی در انتخابات دهم ریاست جمهوری بوده ایم. بی تردید نصاب شکنی حضور 40 میلیونی مردم در این انتخابات که مایه اقتدار  و تثبیت نظام مردم سالاری دینی است، یکی از مولفه های تدبیر رهبر انقلاب در شکل گیری این حماسه تاریخی به شمار می آید. ایشان در سخنرانی های متفاوت خود، با تاکید بر اهمیت اصل انتخابات، افشای برنامه ها و توطئه های دشمنان علیه نظام اسلامی، ترسیم چشم انداز مثبت و امید بخش آینده نظام، ابراز اعتماد به انتخاب مردم و تقویت فضای رقابتی و آزاد در انتخابات، بستر این حضور گسترده و میلیونی را فراهم ساختند.

تاکید مستمر رهبر انقلاب بر مشارکت گسترده مردم به عنوان مسئله اول انتخابات در همه سخنرانی ها، افشای برنامه و خواست دشمن برای کاهش مشارکت مردم، ترسیم فضای امید و چشم انداز مثبت و رو به جلو برای کشور، ابراز اعتماد به تشخیص و انتخاب مردم و نیز تقویت فضای رقابتی و آزاد در انتخابات، از محورهای اصلی¬ای بود که از سوی رهبری طرح شد و مورد تاکید قرار گرفت.

ایشان در سفر به مشهد و سنندج درباره¬ی اولویت داشتن نفس حضور و مشارکت گسترده ی مردم سخن گفتند و اینکه چه کسی به مقام ریاست جمهوری دست یابد را اولویت دوم دانستند.

*تقویت فضای آزاد و ایجاد رقابت در انتخابات

همواره، اصل ایجاد فضایی رقابتی و آزاد در همه انتخابات‌ها از سوی مقام معظم رهبری پیگیری و تاکید می شده است. در واقع، احترام به نظر و خواست عمومی مردم به عنوان ولی نعمتان انقلاب، علاوه بر تامین و پاسداشت اصل آزادی در نظام جمهوری اسلامی، مقبولیت مردمی را به ارمغان خواهد آورد که زمینه لازم برای برگزاری پر شور و مشارکت گسترده در انتخابات بوده و پایه های مشروعیت نظام را مستحکم تر خواهد کرد.

رویکرد رهبر انقلاب پیش از انتخابات در این دوره نیز به گونه‌ای بود که تحولات طوری پیش رود که شرایط برابری برای رقابت میان نامزدهای انتخاباتی فراهم شود و جامعه نیز آزادانه فرد مورد نظر خود را بیابد. همین رویکرد، رقابت سنگین و پرشور و هیجان انتخابات دهم را موجب شد.

اما جریان بحران آفرین که می‌کوشید تا شایعه تقلب در انتخابات را پیش از برگزاری آن و حین مناظره‌ها تقویت کند، شائبه حمایت از کاندیدایی خاص از سوی معظم له را مطرح کرد که بی‌درنگ مورد هشدار رهبری قرار گرفت. ایشان در بیانات آغاز سال 88 در حرم رضوی که غالبا مورد توجه بیشتر توده‌های مردم قرار می‌گیرد ضمن هشدار به برگزاری انتخاباتی پرشور به دست اندرکاران تاکید کردند که بایستی دست نامزدها باز باشد تا مردم آزادانه بتوانند انتخاب کنند.

علاوه بر این، در پایان سخنانشان با تبیین این نکته که رای خود را به هیچ کس نخواهند گفت، تشخیص را بر عهده مردم نهادند و راه سوء استفاده های احتمالی هر دو جریان رقیب را بستند.

در بیان شاخصه‌های انتخاب رئیس جمهور «اصلح» نیز که محور جنگ روانی دشمن قرار گرفته و به خلاف، معظم له را به جانبداری از کاندیدای خاص متهم می‌کردند، تلاش ایشان آن بود که با ارائه تحلیل از وضعیت کنونی کشور و جهانی، ویژگی‌های رئیس جمهور اصلح را برای پیشبرد سریع تر کشور معرفی کنند که در چند ویژگی عمده خلاصه می شد و در بیانات در جمع مردم کردستان در اردیبهشت 88 چنین برشماری شد: «قاطعیت در برابر نظام سلطه، ساده زیستی، خضوع در برابر مردم و رسیدگی مضاعف به جامعه خویش.»

*مراقبت از سلامت انتخابات

در طول تاریخ انقلاب، دشمنان همواره از مدت‌ها قبل از برگزاری انتخابات تا بعد از آن، نسبت به سلامت انتخابات خدشه وارد می‌ساخته‌اند که در این انتخابات نیز همین پروژه تکرار شد.

مهمترین دستاویز جریان فتنه برای شعله‌ور ساختن آتش غائله پس از انتخابات، مسئله‌ی دروغ تقلب و متهم ساختن نظام جمهوری اسلامی به دست بردن در آرای مردم بود. اتهام خلاف واقع و ناجوانمردانه‌ای که موجب تشویش اذهان عمومی، سوءاستفاده دشمنان و وارد آمدن ضربات سنگینی بر پیکره انقلاب و جامعه‌ی ایران گردید تا جایی که مقام معظم رهبری در سخنان خود، صراحتا آن را بزرگ‌ترین جرم فتنه گران در حوادث انتخابات 88 خواندند.

باید گفت طرح شبهه‌ی احتمال تقلب در انتخابات 88، که یکی از راهکارهای مرسوم و شناخته شده در پروژه‌های انقلاب رنگی برای کلید زدن فرآیند نافرمانی مدنی محسوب می‌شود، از چند ماه پیش از انتخابات در دستور کار رهبران و اتاق‌های فکر جریان اصلاحات قرار گرفته بود و برخی صاحبنظران آن را گریزگاه اصلاح طلبان برای فرار از شکست احتمالی تعبیر می‌کردند.

لذا از همان آغاز رقابت‌های انتخاباتی، سناریوی تشکیک در سلامت انتخابات و القای احتمال قریب به یقین بروز تقلب گسترده، طراحی شد و از سوی طیف‌های مختلف جریان اصلاحات به طور هماهنگ به اجرا در آمد.

جبهه دوم خرداد به رغم آگاهی از سلامت انتخابات، اما با زمینه‌هایی که داشت، از همان لحظات نخست سر طغیان در برابر آرای عمومی برداشت و از پذیرفتن نتیجه سرباز زد. رفتار هنجار شکنانه‌ی این جبهه که به آشوب آفرینی و اغتشاش منتهی شد، به لحاظ زمانی از دو مرحله متفاوت برخوردار بود: مرحله‌ی نخست از زمان اعلام آرای توسط وزارت کشور آغاز شد و تا 10 تیر یعنی زمان اعلام قطعی نتایج توسط شورای نگهبان ادامه یافت. در این دوره بیشترین هجمه‌ی تبلیغاتی این جبهه‌ی سیاسی به همراه نیروهای حامی آنها در خارج از کشور بر مسئله «تقلب» متمرکز بود. اما در مرحله‌ی دوم که از 10 تیر به بعد آغاز می شود، این جبهه که دیگر دستیابی به اهداف خود یعنی سقوط دولت احمدی نژاد را بر باد رفته می‌بیند، به مظلوم‌نمایی از خود و خشونت‌ورز معرفی کردن حکومت جمهوری اسلامی می پردازد و به عبارت دیگر به خونخواهی کسانی که آنها را «شهید» معرفی می‌کند بر می‌خیزد.

البته رهبر معظم انقلاب اسلامی از همان ابتدا با کیاست و ژرفای نظر خود این خط انحرافی که راهبرد خود را بر مبنای موضوع تقلب قرار داده بود را شناسایی کرده و چندین بار در خلال بیانات خود قبل و پس از برگزاری انتخابات نسبت به آن هشدار دادند. ذیلا به بیانات تامل برانگیز معظم له در واکنش به توطئه‌ی تشکیک در انتخابات که از عمق تیز بینی و هوشمندی ایشان در رصد جریانات سیاسی حکایت دارد، اشاره می‌کنیم:

هشدار اول : اول فروردین 1388- مشهد مقدس 3 ماه قبل از برگزاری انتخابات: «انتخابات به فضل الهی و به حول قوه الهی، انتخابات سالمی است. من می‌بینم بعضی‌ها در انتخاباتی که دو سه ماه دیگر انجام خواهد گرفت، از حالا شروع کرده‌اند به خدشه کردن. این چه منطقی است؟ این چه فکری است؟ این همه انتخابات در طول این سی سال انجام گرفته است- در حدود سی انتخابات-مسئولان وقت در هر دوره‌ای رسما متعهد شده‌اند و صحت انتخابات را تضمین کرده‌اند و انتخابات صحیح بوده است و چرا بی خود خدشه می کنند، مردم را متزلزل می کنند، تردید ایجاد می کنند؟ »

هشدار دوم: 9 اردیبهشت 1388 در دیدار با جمعی از معلمان ، پرستاران و کارگران: «یکی از دشمنی‌ها همین است که این پدیده با ارزش تاثیرگذار حضور مردم و نقش‌آفرینی مردم در اداره‌ی کشور را در تبلیغات خودشان نفی کنند یا ندیده بگیرند یا انکار کنند. بارها و بارها در اظهارات صریح‌شان، در اظهارات کنایه آمیزشان در انتخابات کشورمان خدشه کردند. نه؛ انتخابات کشور ما از انتخابات اکثر این کشورهای مدعی دموکراسی هم آزادتر است هم پر شورتر، هم انگیزه‌ی مردم در این انتخابات بیشتر است. انتخابات پر شور، انتخابات خوب، سالم. دشمن خدشه می‌کند. از دشمن انتظاری هم جز دشمنی نیست. چه انتظاری هست؟ بی‌توقعی از دوستان است. بی‌توقعی از کسانی است که جزو این ملت‌اند؛ واقعیات را دارند می‌بینند؛ می‌بینند که این انتخابات چگونه سالم و متقن انجام می‌گیرد. در عین حال همان حرفی را که دشمن می‌زند اینها هم می‌زنند. من انتظارم این است که کسانی که با ملت ایرانند، جزو ملت ایرانند، توقع دارند ملت به آنها توجه کنند، اینها دیگر علیه ملت ایران حرف نزنند و انتخابات ملت ایران را زیر سئوال نبرند. مرتب تکرار نکنند که آقا این انتخابات، انتخابات نیست. چرا دروغ می‌گویند؟ چرا این همه زحماتی را که این مسئولان در طول این سال‌های متمادی متحمل شدند، ندیده می‌گیرند؟ چرا؟ چرا ناسپاسی می‌کنند؟»
هشدار سوم در 14 خرداد 1388 در آستانه برگزاری انتخابات : «نکته اول این است که از دو سه ماه قبل از این رادیوهای بیگانه شروع کردند به بدنام کردن مردم. گاهی گفتند: این انتخابات نیست. انتصابات است. گاهی گفتند: این یک بازی کنترل شده درون حکومت است. گفتند: این کاندیداها خودشان دارند بازی می کنند. نامزدهای مختلف که می‌بینید با هم اختلاف نظر دارند، اینها هم ظاهرسازی است. بازی است. گاهی گفتند: در انتخابات قطعا تقلب انجام خواهد گرفت. هر وقتی یک چیزی گفتند. مقصود از همه‌ی این تخریب‌ها یک چیز است و او اینکه می‌خواهند ملت در انتخابات مشارکت قوی و نمایانی  نکند.»

یادآوری عبرت‌آموز در 29 خرداد  پس از برگزاری انتخابات و آغاز فتنه: «این خط را پیش از انتخابات هم شروع کردند. از دو سه ماه پیش از این. من اول فروردین در مشهد گفتم هی دارند دائما به گوش ها می‌خوانند، تکرار می‌کنند که بناست در انتخابات تقلب بشود. می‌خواستند زمینه را آماده کنند. من آن وقت به دوستان خوبمان در داخل کشور تذکر دادم و گفتم که این حرفی را که دشمن می خواهد به ذهن مردم رسوخ بدهد نگوئید.»