بصیرت در قرآن

در فرهنگ قرآن بصیرت چقدر برای رشد و تعالی جامعه و شناخت زمانه و پیشبرد اهداف موثر است؟

از نگاه قرآن آن مقداری از بصیرت که به انسان برای حرکت درست کمک می کند را می توان در آیات پایانی سوره مبارکه اعراف مشاهده کرد.

کسی که بصیر باشد دوست و دشمن خود را شناخته و مرعوب و مجذوب سیاه نمایی ها و زیبایی نمایی ها نمی شود. در آیات 92 به بعد سوره مبارکه اعراف به پیامبر (ص) می فرماید: وقتی تحت ترغیب وسوسه های شیطان قرار گرفتی به خدا پناه ببر! بعد می فرماید: متقیان کسانی هستند که وقتی گروهی از شیاطین دور آنها را می گیرند اینها متذکر می شوند که این گروه از شیاطین اند و این تذکر آنها را دارای بصیرت می کند.

بنابراین آنچه از این آیه و آیات شبیه به آن استفاده می شود این است که اگر انسان خویشتن دار باشد و در مواجهه با پیشنهادات و وقتی دوره می شود که کاری را انجام دهد متذکر شود به حقایق، همین تذکر اولیه زمینه ای را فراهم می کند که چشمشان به حقیقت باز شده و شرایط برایشان روشن شود و فریب فضاهای مشکوک را نخورند.

در مقابل می فرماید: «کسانی که شیطان دوره شان کرده و این را پذیرفته اند، شیاطین برایشان مثل برادر می شود...»

منظور از غی هم این است که وقتی شیاطین انسان را در بر می گیرند انسان هدف را فراموش کند و این کار بزرگ شیاطین است. غوی کسی است که سراب را آب می بیند و این باعث می شود انسان روی حقیقت چشم ببندد و بصیرت در این آیات مقابل، غی قرار می گیرد.

بنابراین، بصیرت یعنی انسان هدف خود را گم نکند و در مقابل آن گمراهی و غی است یعنی انسان آنچه را فرع است اصل بداند و هدفش را گم کند و حاشیه را متن بخواند.

به عنوان مثال آنچه در فتنه سال 88 رخ داد همین اتفاق بود، حتی اگر اعتراضی بود یک سوی مطلب بود اما طرف دیگر مصالح نظام قرار داشت و دشمنی که باید از او حذر شود و نیز سرمایه اجتماعی عظیمی که پشت سر نظام قرار دارد.

در چنین حوادثی انسان بصیر دچار فتنه نمی شود چراکه ارزش های بزرگ تر را به خوبی درک کرده و می بیند و بر همین اساس حتی علی رغم احساس نارضایتی و گلایه مندی، از آنجایی که می داند ورود به فتنه مواجهه با تهدیدهای بزرگ تر است از پیگیری دست می کشد.

بصیرت یعنی همان کاری که امیرالمومنین (ع) انجام دادند، ایشان اگرچه وصی و خلیفه نبوی بودند و باید در فرصت ها و تصمیم گیری ها حضور داشتند اما نشستند و سکوت کردند تا اساس جامعه اسلامی دچار اختلاف و خطر نشود اگرچه همسرشان در این تلاطم ها به شهادت رسیدند و خود نیز خانه نشین شدند. اما با بصیرت کاری را که باید انجام دادند.

ایشان در نهج البلاغه می فرمایند: «کسی که عبرت ها را به خوبی دیده باشد از اینکه در شبهات گرفتار زیاده روی شود، نجات می یابد.»

بنابراین، بصیرت از دیدن صحیح پدیده ها، عبرت گرفتن، مراقبت بر دخالت شیطان و اینکه شیاطین دور انسان را نگیرند و خواست های خود را با خواست های الهی بسنجد و ارزیابی کند، به دست می آید.

 

نگاه و فرهنگ قرآن به موضوع بصیرت و ضرورت آن برای عبور از فتنه ها چیست؟

وقتی واژه ای مثل غی و غوی به معنای گم کردن هدف را در اختیار داریم و شیطان قسم می خورد که کاری کند همه انسان ها سراب را آب ببینند مگر بندگان مخلص که با اطاعت تو به اخلاص رسیده باشند و فقط برای تو عمل کنند.

بر اساس این مسئله کسانی که به بندگی خالصانه نرسیده باشند حتما در فتنه ها چه کم چه زیاد (فتنه به معنای اوضاعی که تشخیص مشکل می شود و انسان شاید تمایل به دچار شدن در آن نداشته باشد) بنابراین وقتی انسان بصیر بود چون اوضاع را روشن می بیند و مطابق خواست الهی خالصانه رفتار می کند به طور طبیعی از فتنه ها سالم بیرون می آید اما اگر انسان اطاعتش برای خدا خالص نباشد از شهوت و هوا و هوسش در تصمیم گیری های فردی و اجتماعی تبعیت می کند و این فرصت است برای شیطان تا حقیقت را وارونه جلوه دهد و انسان اینچنین دچار فتنه می شود.

کسانی دچار فتنه می شوند که غوی شده و سراب را آب ببیند و کاری را بکند که نباید بنابراین به میزانی که به بصیرت برسیم از فتنه ها فاصله می گیریم.

انتهای خبر/